مالیات بر ارزش افزوده چیست؟ نحوه محاسبه و ارسال اظهارنامه

مالیات بر ارزش افزوده یا VAT نوعی از مالیات است که آشنایی با آن بسیار مهم و حیاتی بوده و در سیستم مالی کشورهای مختلف از جمله ایران از اهمیت بسزایی برخوردار است. مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از مهم‌ترین منابع درآمدی دولت‌ها و سازمان‌های مالیاتی مطرح است و در تأمین بودجه بخش‌های مختلف اقتصادی و اجتماعی نقش بسیار مهمی دارد.

در این مقاله، ابتدا به مفهوم مالیات بر ارزش افزوده و اهمیت آن پرداخته خواهد شد. سپس به نحوه محاسبه این مالیات و عوامل مؤثر بر آن، از جمله نرخ‌ها و معافیت‌ها، پرداخته خواهد شد. در ادامه، در خصوص مهلت ارسال اظهارنامه مالیات بر ارزش افزوده و مراحل لازم برای ارسال این اظهارنامه‌ها به سازمان‌های مالیاتی توضیحاتی ذکر خواهد شد. این مقاله با هدف افزایش آگاهی عمومی درباره مالیات بر ارزش افزوده و تسهیل فرآیند محاسبه و ارسال اظهارنامه‌های مالیاتی تهیه شده است. با بینشی نو همراه باشید.

مالیات چیست و چه انواعی دارد؟

پیش از آنکه بخواهیم در خصوص مالیات بر ارزش افزوده توضیحات را آغاز کنیم، شاید بد نباشد که در ابتدا بررسی کنیم که مالیات چیست و چه انواعی دارد.

مالیات به عنوان یکی از مهمترین سازوکارهای تأمین منابع مالی مورد نیاز دولت‌ها، مبلغی است که از اشخاص حقیقی و حقوقی دریافت می‌شود و به طور معمول میزان آن بر اساس درآمد، سرمایه، مصرف، یا دیگر عوامل مالی مشخص می‌شود. مالیات به منظور تأمین منابع مالی برای اجرای برنامه‌ها و خدمات دولتی، مدیریت اقتصاد، تعدیل توزیع درآمد و ایجاد توازن در اقتصاد به کار می‌رود.

مالیات در ایران و سایر نقاط جهان، دارای انواع مختلفی است که در حالت کلی دارای دو شاخه اصلی مالیات‌های مستقیم و مالیات‌های غیر مستقیم می‌باشد. مالیات‌های مستقیم، آن نوع از مالیات را شامل می‌شوند که مستقیما از اشخاص طلب می‌شود؛ مثل مالیات بر درآمد، مالیات بر عایدی سرمایه، مالیات بر نقل و انتقال ملک و…

مالیاتت‌های غیر مستقیم نیز به آن دسته از مالیات‌ها گفته می‌شود که به صورت غیر مستقیم از اشخاص اخذ می‌شود مثل عوارض گمرکی، مالیات بر مصرف و مالیات بر ارزش افزوده.

مفهوم مالیات بر ارزش افزوده چیست؟

مالیات بر ارزش افزوده، یکی از انواع مالیات‌های غیر مستقیم است که بر اساس ارزش افزوده ایجاد شده، به محصولات و خدمات اعمال می‌شود. این مالیات به عنوان قسمتی از قیمت نهایی محصول یا خدمات به قیمت مصرف‌کننده افزوده می‌شود. به عبارت دیگر، مالیات بر ارزش افزوده بر مبلغ پرداختی مصرف‌کننده محصول یا خدمت اضافه می‌گردد.

این نوع مالیات به صورت گسترده در بسیاری از کشورها به عنوان یک منبع مهم درآمد دولتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. عمده هدف از اجرای این مالیات، جمع‌آوری درآمد برای دولت است که برای تأمین هزینه‌های عمومی، ارائه خدمات عمومی مانند بهبود زیرساخت‌ها، آموزش، بهداشت و دیگر خدمات عمومی ضروری استفاده می‌شود.

مهمترین ویژگی مالیات بر ارزش افزوده این است که در هر مرحله تولید و توزیع محصول یا خدمات اعمال می‌شود و از زنجیره تولید و توزیع بهره می‌برد. این مالیات بر اساس ارزش افزوده به محصول یا خدمات محاسبه می‌شود و نه بر اساس سود یا درآمد.

مالیات بر ارزش افزوده به عنوان یکی از ابزارهای مالیاتی می‌تواند تأثیرات متنوعی بر اقتصاد داشته باشد، از جمله تأثیر بر قیمت محصولات و خدمات، کاهش واسطه‌گری و تنظیم الگوی مصرف و تولید در اقتصاد.

ارزش افزوده چیست؟

ارزش افزوده یا Value added به معنای ارزشی است که در هر مرحله از تولید یا ارائه خدمات به محصول یا خدمات اضافه می‌شود. به عبارت دیگر، ارزش افزوده نشان‌دهنده تفاوت بین قیمت محصول نهایی و قیمت مواد اولیه و خدماتی است که در فرآیند تولید یا ارائه خدمات به کار رفته‌اند.

برای مثال، فرض کنید یک شرکت یک واحد از مواد اولیه را به قیمت 1000 تومان خریداری کرده و با اضافه کردن ارزش افزوده در فرایند تولید، آن محصول را به قیمت 2000 تومان به فروش می‌رساند. در اینجا، ارزش افزوده برابر با 1000 تومان است که به علت فرآیند تولید یا ارائه خدمات به محصول اضافه شده است.

مهمترین نکته درباره ارزش افزوده این است که در زنجیره تولید یا ارائه خدمات، هر مرحله ارزش افزوده ایجاد می‌کند که در نهایت به افزایش قیمت نهایی محصول یا خدمات منجر می‌شود. این نکته مهمی است که در محاسبه مالیات بر ارزش افزوده نیز تأثیرگذار است، زیرا مالیات بر ارزش افزوده بر اساس این ارزش افزوده در هر مرحله محاسبه می‌شود.

انواع مالیات بر ارزش افزوده

در این بخش قصد داریم با انواع مالیات بر ارزش افزوده آشنا شویم. همانطورکه گفته شد، مالیات بر ارزش افزوده یکی از ابزارهای مالیاتی مهم است که در بسیاری از کشورها به کار می‌رود. اما این نوع مالیات بر اساس معیارهای مختلفی می‌تواند متفاوت باشد. مالیات بر ارزش افزوده شامل سه نوع مالیات بر ارزش افزوده تولیدی، مصرفی و درآمدی می‌باشد.

در ادامه با هر یک از این سه نوع مالیات ارزش افزوده آشنا خواهید شد.

مالیات ارزش افزوده تولیدی

در این نوع مالیات ارزش افزوده، مالیات علاوه بر فروش کالا و اجناس مصرفی، بر فروش اجناس سرمایه‌ای نیز لحاظ می‌شود. به این ترتیب کالاهای مصرفی مانند مواد غذایی و کالاهای سرمایه‌ای مانند طلا و جواهر زینتی هر دو مشمول خواهند بود.

مالیات بر ارزش افزوده درآمدی

این نوع مالیات، در حقیقت مالیات بر فروش تولید خالص کالا و اجناس بوده و به عبارتی در این روش، استهلاک اجناس از پایه مالیات کسر می‌گردد و همچنین سرمایه گذاری خالص هم مشمول این نوع از مالیات خواهد بود.

مالیات بر ارزش افزوده مصرفی

در این شیوه، مبلغ مالیات بر کالا و خدمات مصرفی در نظر گرفته می‌شود. به عبارت دیگر، در این شیوه، سرمایه گذاری و استهلاک کالا مشمول مالیات نبوده و فشار مالیات از محل تولید کم شده و بر مصرف لحاظ می‌شود. به دلیل اینکه در این شیوه فشار مالی و اقتصادی از چرخه تولید و سرمایه‌گذاری برداشته می‌شود، اکثر کشورها از این نوع مالیات ارزش افزوده بهره می‌برند.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟

سوال مهم و البته پرتکرار اشخاص در خصوص مالیات بر ارزش افزوده این است که نرخ مالیات ارزش افزوده چند در صد است؟ در سراسر جهان، نرخ مالیات بر ارزش افزوده به دلیل تفاوت‌های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در کشورها، متغیر است. در کشور ما، این نرخ هر سال با توجه به تورم سال پیشین تعیین می‌شود. مالیات بر ارزش افزوده در سال 1402 معادل 9 درصد بود که البته اکنون برای سال 1403، نرخ مالیات بر ارزش افزوده به 10 درصد افزایش پیدا کرد.

از مبالغ دریافت شده از مودیان تحت عنوان مالیات ارزش افزوده، بخشی تحت عنوان عوارض شهرداری‌ها و دهیاری‌ها، بخشی بابت حوزه سلامت و بخشی نیزبه توسعه ورزش همگانی تخصیص می‌یابد. البته این تقسیمات و سهم هر یک، قابل تغییر بوده و ممکن است بر اساس شرایط اقتصادی، توسط مقامات مسئول، افزایش یا کاهش یابد.

نحوه محاسبه مالیات بر ارزش افزوده

محاسبه مالیات بر ارزش افزوده ساده بوده و با داشتن نرخ مالیات ارزش افزوده ایران و همچنین جایگذاری اعداد در فرمول زیر، به سادگی قابل محاسبه است.

بهای کالا + (بهای کالا × نرخ مالیات ارزش افزوده) = بهای نهایی قابل پرداخت توسط خریدار محصول یا خدمت

به‌عنوان مثال اگر بهای اولیه یک محصول 10 هزار تومان بوده و نرخ مالیات بر ارزش افزوده را 10 درصد در نظر بگیریم، با این حساب خواهیم داشت:

900 تومان = 9% * 10000 = مبلغ مالیات ارزش افزوده

و بهای نهایی قابل پرداخت توسط مصرف‌کننده 10 هزار و 900 تومان خواهد بود.

کالاهای مشمول و معاف از مالیات بر ارزش افزوده

سازمان امور مالیاتی در مواد 9، 10، 11 و 12 قانون دائمی یا قانون جدید مالیات بر ارزش افزوده مصوب 1400/03/02 به بررسی و ارائه فهرست کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده پرداخته است. برای مشاهده این لیست، می‌توانید به سایت سازمان امور مالیاتی یا intamedia مراجعه نمایید. برای این منظور روی این لینک کلیک کنید تا با قوانین مربوط به معافیت‌های این قانون آشنا شوید.

در زیر، در دو تصویر گرافیکی، لیست کالاها و خدمات معاف از مالیات بر ارزش افزوده را مشاهده می‌کنید.

مهلت پرداخت مالیات بر ارزش افزوده

بر اساس قوانین، کسب و کارها موظفند مالیات بر ارزش افزوده را هر سه ماه یک‌بار (هر فصل) پرداخت کنند. این پرداخت باید حداکثر تا 15 روز پس از پایان هر فصل انجام شود و برای این کار، باید به سامانه مالیات بر ارزش افزوده در وب‌سایت www.evat.ir  مراجعه کرد. در این سایت امکان تکمیل اظهارنامه مالیاتی و پرداخت مالیات بر ارزش افزوده بر اساس فیش مالیاتی صادره توسط سازمان امور مالیاتی وجود دارد.

البته لازم به ذکر است که مهلت پرداخت مالیات بر ارزش افزوده که هر 3 ماه یک‌بار و در پایان هر فصل است، معمولا در پایان فصل زمستان و همزمانی با تعطیلات عید نوروز، مهلت پرداخت این نوع مالیات تمدید می‌گردد.

جمع‌بندی

مالیات، مبلغی است که با عناوین مختلف از شهروندان یک کشور اعم از حقیقی و حقوقی اخذ می‌گردد تا منابع مالی دولت‌ها برای طرح‌های مختلف اعم از طرح‌های اجتماعی، رفاهی، بهداشت و درمان و… تامین شود. یکی از انواع اصلی مالیات که در دنیا بخش زیادی از درآمد مالیاتی دولت‌ها را فراهم می‌د، مالیات بر ارزش افزوده است که نوعی از مالیات غیر مستقیم و مالیات بر مصرف تلقی می‌شود. در کشور ما، مالیات بر ارزش افزوده چند سالی است که با جدیت وارد چرخه اقتصادی شده و در سال جاری یعنی 1403، نرخ این نوع مالیات به 10% رسیده است.

ما در این مقاله با این نوع مالیات آشنا شدیم و توضیح دادیم که مالیات ارزش افزوده، در چند مرحله و با ایجاد هر ارزش افزوده‌ای بر قیمت محصول یا خدمت لحاظ می‌شود. امیدواریم که مطالعه این مقاله برای شما مفید بوده باشد.

منبع: investopedia.com

سوالات متداول

آیا گرفتن مالیات بر ارزش افزوده در رستوران ها قانونی است؟

بر اساس قوانین، رستوران‌هایی که دارای نام و نشان تجاری و فضای دارای میز و صندلی هستند، موظفند از مشتریان خود مالیات بر ارزش افزوده دریافت نمایند و چنانچه این رستوران به شکل تهیه غذا و بیرون‌بر فعالیت نماید، مجاز به دریافت مالیات بر ارزش افزوده نخواهد بود.

آیا طلا مالیات بر ارزش افزوده دارد؟

همان‌طور که در متن مقاله توضیح دادیم، مالیات بر ارزش افزوده در ایران از نوع مالیات بر مصرف بوده و بنابراین از سرمایه، مالیات ارزش افزوده‌ای اخذ نمی‌شود. با این حال، اجرت ساخت و سود طلافروشان، مشمول ارزش افزوده می‌باشد. به بیان دیگر، بهای گرمی طلای خریداری شده از مالیات بر ارزش افزوده معاف بوده و 10% از سود طلافروش و اجرت ساخت، مالیات ارزش افزوده طلای خریداری شده خواهد بود.

نرخ مالیات بر ارزش افزوده چند درصد است؟

همان‌طور که در متن مقاله ذکر شد، نرخ مالیات بر ارزش افزوده، در سال 1402 معادل 9% بود که در سال جاری یعنی 1403، نرخ این نوع مالیات به 10% افزایش یافت. این نرخ، هر سال بر اساس معیارهای مختلف علی‌الخصوص تورم ایجاد شده در سال قبل، تعیین می‌گردد.